“Không thêm, mà bớt”

Kỹ thuật đang tiến bộ rất nhanh, khiến loài người tới tấp có thêm và thấy thêm rất nhiều vật và hiện tượng mới. Cái mới đòi tên!

Ngoài cách tự mình đặt tên, người Việt Nam có thể dịch hay phiên âm tiếng Tây phương, chẳng hạn, dịch pointer thành con trỏ, phiên âm virus thành vi-rút; hoặc nhập những từ Tàu mà người Tàu đặt ra để dịch từ Tây, chẳng hạn, “vi tính”, “linh kiện”; hoặc cũng có khi không nhập thẳng mà dịch những từ Tàu ấy, như “xe hơi” dịch “khí xa”, “máy bay” dịch “phi cơ”…

Số lượng từ cụ tượng vô cảm đang tăng vùn vụt.(1)

*

Khoa học tiến bộ và cách tổ chức xã hội thay đổi thì làm nẩy sinh khái niệm. Khái niệm cũng đòi tên.

Đây người Việt Nam điển hình nhập những từ Tàu dịch từ Tây. Ví dụ: gia tốc, động lượng, xung lượng, năng lượng, đạo hàm, nguyên hàm, nguyên tử, điện tử, tư bản, vô sản, cộng sản, dân chủ, dân quyền, nhân quyền, biểu tình, cách mạng, đối tác, liên doanh, mậu dịch, tài trợ, đầu tư, bảo hiểm, cổ phiếu, chứng khoán.

Số lượng từ trừu tượng khái niệm cũng đang tăng rất nhanh.

*

Đã khá lâu, số lượng những từ cụ tượng hữu cảm và từ trừu tượng cảm xúc coi như không tăng. Nguyên nhân là:

Trước kia, các cụ ta nghe, ngắm, ngửi, sờ, nếm đến nơi đến chốn nên sinh đủ thứ cảm giác. Ta bây giờ, phần do cái mới xuất hiện ào ào liên tục, phần do chính mình bận rộn quá, chỉ có vừa đủ thì giờ để đặt cho chúng những cái tên vô cảm!

Trước kia, đời sống người Việt Nam gần tự nhiên và thay đổi chậm. Tâm hồn ta đã được thường xuyên tiếp xúc mật thiết với những cái gợi cảm và đã có đủ thời gian để thấm thía mọi cái, mọi chuyện, nhờ đó mà nẩy được nhiều cảm xúc. Bây giờ đời sống xa tự nhiên và thay đổi nhanh quá. Tâm hồn ta vừa không thường gặp những cái gợi cảm vừa không có đủ thời gian để “thấm” bất cứ cái gì, chuyện gì, nên hiếm khi nẩy được cảm xúc đáng kể. Cũng trước kia, quan hệ giữa người với người rất khắng khít đã làm ra đời bao nhiêu cảm xúc tế nhị. Bây giờ quan hệ hờ hững hẳn đi, cảm xúc đáng nên chẳng còn mấy khi sinh.

Vừa không sinh thêm, những từ chứa cảm giác cảm xúc lại vừa đang âm thầm lọt dần ra ngoài kho từ vựng tiếng Việt phổ thông. Rủi thì mất tích luôn, may thì được “bảo tàng” trong các “đại từ điển”...

Thu Tứ
Viết năm 2003
Sửa mới nhất 4-2024









_________
(1) Về cách chia từ tiếng Việt của chúng tôi, xin xem bài “Từ vựng tiếng Việt”.